تکم‌چی‌ها بشارت‌دهندگان نوروز در اردبیل

طبق یک آیین و سنت دیرین تکم که عروسکی سنتی و با پیشینه تاریخی بسیار است در چند روز مانده به عید نوروز بر دستان تکم‌چی‌ها در کوی و برزن اردبیل نوید بهار را داد.

تکم یکی از نمادهای استقبال نوروز در اردبیل و شهرهای اطراف است که به شکل بز که اسکلت آن از چوب ساخته شده و با دست و پای متحرک بر یک صفحه چوبی سوار شده و بر محوریت همان چوب توسط تکم‌چی بالا و پایین می‌رود نمودی از آمدن بهار و نوروز است.

 تکم‌چی‌ها بر دست، پا و گردن اسکلت بز پارچه‌های رنگی و آیینه و گل بسته و با خواندن اشعاری در مدح اهل بیت به ویژه امیر‌المومنین (ع) با نواهای محلی به خلق فضای شادی و فرح‌بخش در اردبیل پرداخته‌اند.

 حضور تکم‌چی‌ها در معابر و محلات اردبیل خبر از آمدن عید نوروز می‌دهد و تکم‌چی‌ها پیک‌های شادی‌ آفرین این جشن ملی هستند که در این ایام درب خانه‌ها را زده و بلافاصله با باز شدن درب منازل با به حرکت درآوردن تکم اشعار خودساخته خود را با آواز و ضرب آهنگ تکم نجوا کرده و شادی و شور و شعف را به خانه‌های مردم هدیه می‌کردند.

 عید نوروز در اردبیل به عید امیر‌المومنین(ع) معروف است

 بنابر گزارش خبرگزاری شبستان از اردبیل، عید نوروز در میان عامه مردم اردبیل به " امیر‌المومنین بایرامی " معروف بوده و مردم با این نیت چند روز مانده به عید در پی خانه تکانی دل برآمده و با قصد زدودن کینه‌ها از دل به سراغ همدیگر رفته و آشتی را جایگزین کینه می‌کنند.

 عمده سخنان تکم‌چی‌ها نیز در اشعار و سخنانشان تکیه بر مدح امیر‌المومنین(ع) است و مردم اردبیل بر این باورند که عید نوروز در زمان باستان متعلق به حضرت امیر‌المومنین(ع) و اهل بیت ایشان است.

 در فرهنگ بومی اردبیل این اعتقاد وجود دارد که روز غدیر خم به سال 10 هجری قمری که رسول مکرم اسلام (ص)، علی (ع) را به جانشینی خود انتخاب و معرفی کرد برابر با روز اول فروردین ماه بوده که اردبیلی‌ها نیز با اعتقاد راسخ بر چنین واقعه تاریخی پیک‌های شادی و تکم‌چی‌های گرم نفس در اردبیل را راه‌ انداخته و با اشعار دل‌نشین با مضامین:

 بهار آمد بهار آمد خوش آمد / علی با ذوالفقار آمد خوش آمد

سیزون بو تازه بایراموز موبارک / آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز موبارک

عید بر شما مبارک باد و هفته‌ها، سال‌ها و روزهایتان قرین شادی باشد

جناب جبرییل نامه گتیر‌دی / گتیرجگین پیغمبره یئتیردی

 که اشاره به وحی حضرت حق مبنی بر ابلاغ امامت علی (ع) داشته و بدین معنی است: حضرت جبرییل پیام آورد و به محض نزول آن به پیامبر رحمت ابلاغ کرد.

 اردبیلی‌ها عموما به تکم‌چی‌ها عشق می‌ورزند و هرگز با ترشرویی با آنان مواجه نمی‌شوند و تکم‌چی‌ در شعری که می‌خواند وعده شادی، عروسی و زیارت به صاحب‌خانه در سال جدید می‌دهد و صاحب‌خانه با پرداخت پول، شیرینی و تنقلات از تکم‌چی‌ها استقبال می‌کند تا فردا تکم‌چی دیگری در را بزند، سرود شادی دیگری سر دهد، شهر را پر از نشاط و سور کند و به برگزاری جشن نوروز استمرار دهد.

تکم‌گردانان که سابقه‌ای دیرینه در این نوع نمایش منحصر به فرد دارند با جریان‌های نشاط‌ انگیز نمایش‌های عروسکی بالاخص در ایام جشن‌های نوروزی به شادی مردم می‌افزودند ولی آنچه که مسلم است تکم‌چی‌ها در حوزه جغرافیایی آذربایجان بالاخص دشت مغان و حوزه استان اردبیل ظهور کرده و رد‌یابی و رصد آغاز فعالیت آنها تا دوره صفویه دارای شواهد و مستندات لازم است.

 تکم‌چی‌ها سروده‌های متعددی دارند که همه نشانگر آمدن نوروز، بهار و شادی دل‌ها و جان‌ها است به طوری که آنان با سردادن سرود 

 وعده یئلی اسدی قیزار هواسی / اوجالاشار تکم‌چی نین صداسی 

 یعنی با وزیدن نسیم نوروزی که در اردبیل به " وعده یئلی " مشهور است نوای تکم‌چی هم برای آمدن نوروز بلند می‌شود. تکم‌چی‌ها و تکم‌گردانان در بین دو چهارشنبه آخر سال آمده و مردم را به فرارسیدن نوروزی شاد دعوت می‌کنند.

 سنت‌های ریشه‌دار پیشین احیا شود

 آیین تکم‌خوانی که بیشتر از جامعه روستایی و کشاورزی خطه آذربایجان سرچشمه گرفته بود امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی و صنعتی و مدرنیته شدن زندگی‌ها در حال فراموشی است که متاسفانه در سال‌های آینده ممکن است یک خلأ فرهنگی در اردبیل به شمار رود.

 هنوز هم نوای تکم‌گردانان که با آوازهای محلی سرود می‌خواندند:

بو تکم اویون ائدر / قورد نان قول بویون گئدر

یغار ایران دوگوسون / چپیشینین تویون ائدر

 این بز نر بازی می‌کند و دست در گردن گرگ او را همراهی می‌کند در آخر پاییز محصول برنج ایرانی را جمع کرده و برای بزغاله کوچکش جشن عروسی به پا می‌کند از کوی‌ها و برزن‌ها و محلات قدیمی اردبیل به گوش می‌رسد که امیدواریم متولیان فرهنگ استان با احیای این سنت زیبا و بومی تکم‌گردانان را که بشارت‌دهندگان و نوید‌دهندگان شادی و سرور بودند به میان مردم بازگردانند.